باج گیری کودکان زمانی است که کودک در ازای انجام رفتاری، انتظار دارد چیزی به دست آورد. یعنی اگر فلان کار را کنید من هم رفتارم را شاید تغییر دهم. باج‌گیری هیچ‌گاه تمام نمی‌شود. زمانی که باج داده می‌شود، شرایط با ثبات شده و آرامش برقرار می‌شود. به چه دلیل باور داریم باج دادن مخرب است؟ خیلی از پدر و مادرها، گاه، آگاهی ندارند رفتارشان دالِ بر دادنِ باج است. کودک یکهو چیزی می‌خواهد. بر روی خواستهاش پافشاری می‌کند. بزرگ‌سال تلاش دارد کودک را از خواستهاش منصرف کند. اما کودک پایش را توی یک کفش کرده و بی‌خیال نمی‌شود. سرانجام بزرگ‌سال برای برگشت به شرایط قبل، که اسمش را می‌گذارم «ماقبلِ طوفان»، انتظار کودک را برآورده می‌کند. آسمان آفتابی می‌شود و همه‌چیز به خوبی و خوشی پایان می‌یابد. اما به واقع همه‌چیز به خوبی و خوشی تمام می‌شود؟
کودک یاد می‌گیرد قشقرق و پافشاری، همیشه او را به خواستهاش می‌رساند. پس دفعات بعدی قشقرق اَش بیشتر ، و پافشاری‌اش طولانی‌تر می‌شود. بزرگ‌سال، رفته‌رفته درمانده می‌شود و به این نتیجه می‌رسد از پسِ کودکِ باج‌گیرش بر نخواهد آمد. پس، این چرخه‌‌ی معیوب ادامه پیدا می‌کند.
باج گیری کودکان رفتاری نیست که به خودی‌ِ خود برود پی کارش. باج‌گیری بزرگ و بزرگ‌تر می‌شود. به همه‌ی موقعیت‌ها سَرَک می‌کشد و دامنِ تمام روابط فرد را می‌گیرد. با کودکان باج‌گیر چه باید کرد؟
اگر مدت زمان زیادی است که در دامِ باج دادنِ کودک‌تان هستید، لازم است قبل از هرچیز آمادگیِ روبه رو شدن و مواجهه با آسمانِ طوفانی را داشته باشید. باید تلاش کنید این چرخه معیوب را بِشکنید. اما نه به شیوه‌ی کودکانه. بلکه بزرگ سالانه، معقولانه و با برنامه. منظور از برنامه، «روش» است. برای از بین بردن رفتارهای نامطلوب و مخرب این روش‌ها هستند که می‌بایست به‌کار گرفته شوند.
باج گیری کودک زمانی تمام می‌شود که شکیبایی رُکنِ اصلیِ رفتار بزرگ‌سال گردد. و در ادامه دعوت به شکیبایی از جانبِ بزرگ‌سال به کودک. تصور کنید کودک یکهو می‌گوید اِلا‌و‌بِلا همین الآن من اسباب‌بازی می‌خواهم. در موقعیت‌های قبلی شما پس از چندی مخالفت و برای جلوگیری از ورود به شرایط طوفانی، تن به خواستهاش می‌دادید و صلح و آرامش دوباره برقرار می‌گردید. اما لازم است شکیبا باشید و به‌او بگویید اگر خواسته‌ای دارد می‌تواند در آرامش و به‌دور از هیاهو ابراز دارد.
این گامِ اول است. این‌که با صبر و خویشتن‌داری و به دور از پافشاری‌های رایج و به اصطلاح طلب کارانه‌اش خواستهاش را مطرح کند. مرحله‌ی بعد این است که تلاش کنید با همراهیِ کودک خواستهاش را بررسی کنید. در واقع، این مرحله یعنی وقتی او در حالت آرام (شرایط گفت‌و‌گو فراهم شده است) به‌سر می‌رود، در صدد بررسی و مرور خواستهاش بر بیایید.
این‌که اسباب‌بازی را برای چه می‌خواهد؟ آیا اسباب‌بازی‌های مشابهِ آن را دارد یا خیر؟ از آخرین باری که اسباب‌بازی خریده چه مدت می‌گذرد؟ این موارد احتمالاً به مقوله استدلال کلامیِ کودک نیز کمک خواهد کرد. گامِ سوم، به تأخیر انداختن خواسته کودک است. یعنی به او بگویید درباره‌ی خواسته‌ات فکر می‌کنم. و ممنون که در آرامش با من حرف زدی. من به فکر تو هستم.
معمولاً کوکانِ باج‌گیر زود در می‌یابند شما تغییرِ موضع داده‌اید و بو می‌برند که قرار است خواسته‌شان استجابت نشود. برای همین، رفتارِ طلب کارانه‌شان را شدت می‌دهند. ممکن است حالات چهره‌ای شان تغییر کند. گام چهارم؛ شما به سرعت تنها کافی است برای او یک موقعیت دو گزینه‌ای ایجاد کنید. به او بگویید من هنوز به خواسته‌ات جوابِ رد نداده‌ام. اما رفتارِ این چنین تو موجب می‌شود به کل خواسته‌ات را نادیده بگیرم. یا به من فرصت بده درباره‌اش فکر کنم یا به کل خواسته‌ات را فراموش کن. و این که درباره خواسته‌ات عصر جواب می‌دهم عزیزم. و بعد موقعیت را ترک کنید و خودتان را به کاری مشغول کنید.
نکته‌ی مهم کم رنگ کردنِ باج گیریِ کودک با استفاده از تکنیکِ به تأخیر انداختن و این که هر خواسته‌ای، بلافاصله استجابت نخواهد شد، است. یادمان نرود همه‌ی این گفت و گوها از جانب شما از موضع محبت و اقتدار است. بعد از‌ظهر، به او بگویید فکرهایم را کرده‌ام و با درخواستت موافقم. من ده روز آینده می‌توانم برایت اسباب‌بازی را بخرم. اگر دوباره قشقرق‌اش را به پا کرد، مجدد شرایط انتخاب را فراهم کنید. یعنی صمیمانه و محترمانه به او بگویید یا می‌توانم ده روز دیگر برایت بگیرم یا متأسفم مجبورم بی خیالش بشوم. خودت انتخاب کن عزیزم.
باج گیری کودکان را می‌بایست با سعه صدر و به تدریج مدیریت کرد و کاهش داد. قطع یکهوییِ رفتار باج گیرانه و ادامه‌ی آن، هر دو به یک اندازه مخرب و ناکارا هستند. از همه مهم‌تر، در موقعیتِ بعدی، کودک آمادگی این را دارد خواستهاش شاید پس از بررسی موردِ موافقت قرار نگیرد.
نویسنده: عماد رضایی‌نیک
مشاوره کودک و نوجوان خدمات مشاوره روانشناسی سرو و تست های رفتاری کودکان و نوجوانان
